مباني دستور زبان توركي آذربايجاني

انتخاب متون و نويسنده : گجيل

( با تشكر از  نيسگيل  كه تا قسمت 12 اين مطالب را تهيه كردند. )

منبع : مباني دستور زبان تركي آذري ، نوشته : م.ع.فرزانه ، چاپ :1358 ، انتشارات فرزانه

× به علت قديمي بودن منبع مورد استفاده استاندارد هاي جديد نوشتاري زبان تركي با الفباي عربي كه در سال 1380 به تصويب رسيده اند در اين مبحث ذكر نشده اند.براي آگاهي يافتن از اين استاندارد ها اينجا را كليك كنيد: 

مصوبات سمينار اورتوگرافي تركي -  1380 (به تركي)

اشكال صوتي پيوندها

در زبان تركي پيوندها بطور كلي از نظر هماهنگياصوات تابع ريشه ها هستند و سرنوشت اصوات آنها معمولا از روي آخرين صائت كلمه ايكه به آن مي پيوندند، تعين مي "ردد. باين ترتيب برخلاف ريشه ها كه اشكال صوتي ثابت و تغيير ناپذيري دارند، اكثريت بزرگ پيوندها ( باستثناي پيوندهاي تك صامتي كه الزاما بيش از يك شكل ندارند و تعدادي از پيوند هاي چند صوتي كه در زير به آنها اشاره خواهد شد ) به اقتضاي قانون هماهنگي اصوات در زبان تركي ، بيش از يك شكل دارند. البته اين تفاوت شكلي پيوندها در زبان تنها در حدود تفاوت صوتي آنها مطرح بوده و هرگز نبايد از آنها بمنزله پيوندهاي جدا گانه كه مفاهيم متفاوتي را ارائه ميدهند تعبير كرد.

پيوندها از نظر همآهنگي با ريشه ها ممكن است داراي اشكال زير باشد:

1.  پيوندهاي تك صوتي كه از يك صوت بي صدا تشكيل مي شوند، تنها يك شكل مي توانند داشته باشند. مانند ( آنلام - anla-m ) ( ياشار -yaşa-r )

2. پيوندهاي تك صوتي كه از زبان صوت صدادار باز (a,e) تشكيل مي شوند، بدو شكل نوشته مي شوند. ( باشا- baş-a )، ( اله - el-ə )، ( اويونا- oyun-a ) ، ( ئولچويه - ölçüy-ə )

3. پيوندهاي تك صوتي كه از يك صوت صدادار بسته  ( ı,i,u,ü ) تشكيل مي شوند، به چهار شكل نوشته مي شوند. مانند ( باشي - başı ) ( الي - əl-i ) ( گوزو - gözü ) ( بويو - boy-u )

4. پيوندهاي چند صوتي كه صوت صائت آنها صدادار باز باشد نيز بدوشكل نوشته مي شوند. مانند ( باخان- bax-an ) ( گوره ن - gör-ən ) ( قازما- qaz-ma ) ( گزمه- qəz-mə )

5. پيوندهاي چند صوتي كه صوت صائت آنها صدادار بسته باشد نيز به چهار شكل نوشته مي شوند. مانند (باخيب - bax-ıb ) ( بيليب- bil-ib ) ( گوروب - gör-üb ) ( دوروب- dur-ub )

به اين ترتيب، در زبان تركي پيوندها با تمام انواع متنوع آن از نظر مطابقت با ريشه ها و الفاظي كه بر آنها مي پيوندند از سه حالت يك شكلي ، دو شكلي و چهار شكلي خارج نيستند.

و اما شناخته ترين پيوندهاي چند صوتي كه تنها داراي يك شكل هستند عبارتند از:

• پيوند ( كن - kən ) مانند : باخار-كن ، ايسته ر-كن ، گورور-كن.

• پيوند ( كي - ki ) مانند : آغاجدا-كي ، يئرده-كي.

• پيوند ( گيل-gil ) مانند : بابا-گيل ، خالاسي-گيل.

• پيوند ( داش - daş ) مانند : يولداش ، وطنداش.

• پيوند ( باز - baz ) ( كه از زبان فارسي وارد زبان تركي شده ) مانند: اويون باز ، قوش باز و غيره...

پايان قسمت پانزدهم 

ادامه دارد...

 نظرات ، انتقادات و نكات آموزشي خود را در اين بخش وارد نماييد.