|
4 ــ صائت هاي
e ، o
، ö
بطوريكه درهمآهنگي اصوات صائت
اشاره رفت، صوت e ازگروه اصوات
صائت راست و اصوات o و
ö از گروه صائت هاي منحني، تنها در هجاي اول كلمات تركي
بكار ميروند و امكان شركت در هجاهاي بعدي را ندارند و با اينكه صوت
o در موارد چندي به كمك حرف
’ و ــ v ’ در هجـاي
دوم كلماتي مانند آلوو ــ alov
(الو) ، بوخوو ــ buxov (پابند)
، بوزوو ــ buzov (گوساله) ،
قاشوو ــ gaşov (قشو) و
غيره شركت مي كند، اين امر ناشي از رخدادهاي صوتي بوده و به غيراز موارد معدود فوق،
هركلمه اي كه درهجاي بعدي آن يكي ازاين حروف باشد، مسلماً جزوكلمات دخيل خواهد بود.
شركت نداشتن سه صائت بالا در
هجاهاي اول، قهراً آنها را از شركت در پيوندها نيز محـــروم مي سازد و بنابراين در
تركيب پيوندها نيز نشاني از آنها ديده نمي شود.
5 ــ صائت تركيبي
صائت تركيبي يا ديفتونگ آوائي است
كه از امتزاج و وحدت دو صوت صدادار حاصل مي شود. صائت تركيبي كه در بعضي از زبانها
مانند انگليسي و فرانسه به مقدار زياد رايج است، در زبان تركي بجز در بعضي از شيوه
هاي محلي به چشم نمي خورد.صائت تركيبي، از همجواري دو صائت در يك هجا به وجود مي
آيد. صائت هائي كه در كلمه پهلو به پهلو قرار مي گيرند،هنگام تلفظ در آغاز صداي
صائت اولي و سپس صداي صائت دومي را به خود مي گيرند و بنابراين حكم صداي واحدي را
پيدا مي كنند و در تركيب كلمه نيز نقش صائت تكي رابه عهده مي كشند.
علت رايج نبودن صائت تركيبي در
زبان تركي بدان جهت است كه در اين زبانها هر هجا تنها يك صائت مي تواند داشته باشد
و ديگر اينكه در دو هجاي همجواريك كلمه نيز دو صائت پهلو به پهلو قرار نمي گيرند و
هر گاه در مواردي مثلا در محل الحاق پيوندها به ريشه ها چنين حالتي رخ دهد، معمولا
با دخالت صوت صامتي ميان اين دوصائت فاصله ايجاد مي شود. خلاصه اينكه درزبان تركي
صائت تركيبي وجود ندارد وهرگاه كلماتي بااين حالت پيدا شوند، مسلماً جزوكلمات دخيل
خواهند بود.
6 ــ صامت دوقلو (مشدّد)
منظوراز صامت دوقلو، پهلو به پهلو
قرارگرفتن دو صامت همجنس است. حالت جمع آمدن دو صامت در يك رشته از زبانها رايج
بوده و از جمله در كلمات زبان عربي معمولا بصورت ادغام حرف اول در حرف ثاني و تشديد
پذيرفتن حرف دوم انجام مي شود. صامت هاي دوقلو در ريشه هاي كلمــــات تركي تنها در
تعداد محدودي از كلمات مانند اللي ــ əlli
(پنجاه) ، بللي ــ bəlli (آشكار)
، سككيز ــ cəkkiz (هشت) ،
دوققوز ــ doqquz (نه) و غيره به
چشم مي خورد كه عموماً ناشي از رخدادهاي صوتي است. به غير از اين موارد استثنا كه
تعداد آنها نيز بسيار اندك است، هر كلمه اي كه در ريشه خود صامت دوقلو داشته باشد،
مسلماً از كلمات دخيل است. ضمناً در برخي از كلمات پيوندي وقتي صامت آخر ريشه با
صامت اول پيوند از يك جنس باشد صامت دوقلو ايجاد مي شود. مانند اممه ك ــ
əmmək (مكيدن) ، يئللر ــ
yellər (بادها) ، سئللر ــ
sellər (سيل ها) . صامت دوقلو در نگارش
به صورت دو حرف نشان داده مي شوند.
7 ــ ويژگيهاي مربوط به صامت هاي ق ــ q
، غ ــ ğ ، خ ــ
x ، ك ــ k
، گ ــ g ، ي
ــ y
در كلمات زبان تركي علاوه بر
همآهنگي گروهي صائت ها همآهنگيهائي نيز در يك رشته از كلمات تركي مابين صائت ها و
برخي از صامت ها از يك طرف و ميان گروه هاي مختلف صـــامت ها از طرف ديگر به چشم مي
خورد كه از آن ميان ويژگيهاي مربوط به صامت هاي پسين كامي يعني ق ، غ ، خ ، ك
، گ ، ي در خور دقت است.
از اصوات فوق ق ، غ ،
خ در كلمات اصيل معمولا به همراه صائت هاي ستبر و ’ ك’ و ’ گ’ با صائت هاي
نازك بكار مي روند و تنها صامت ’ ي ’ استعداد شركت با دو گروه صائت را دارد.
علاوه بر خصوصيت فوق اين اصوات
ويژگيهاي ديگري نيز به شرح زير دارند :
ـــ صوت ’ ق ’ در
اول و وسط تمام كلمات و همچنين در آخر كلمات چند هجائي مي آيد ولــــــي در آخر
كلمات تك هجائي نمي آيد و ضمناً اين حرف در آخر كلمات چند هجائي وقتي با صوت
صــــائت روبرو شود، تبديل به ’غ ’ مي گــــــــردد. مانند: يارپاق ــ يارپاغــــين
yarpağın ــ yarpaq ، اوشاق ــ اوشاغا uşağa ــ uşaq .
ـــ صوت ’غ ’ در اول كلمات به طور كلي و همچنين در آخر كلمات چند هجائي نمي آيد و
تنـــها در وسط كلمات چند هجائي و
آخر كلمات تك هجائي مي آيد. مانند: بوغاز ــ boğaz ، ساغلام ــ
sağlam ، آغ ــ ağ و داغ ــ dağ و در آن عده از كلمـات دخيل كه با حرف ’ غ ’ آغاز
مي شوند. مانند: غم ، غني ، غزل و امثال آن، حرف ’غ ’ در تكلم و نگارش به ’ ق ’
تبديل مي شود.
ـــ صوت ’خ ’ در اول و وسط كلمات چند هجائي و در آخر كلمات تك هجائي نوشته مي شود.
مانند : خيرتدك ــ xırtdək (حلقوم) و توخوماق ــ toxumaq (بافتن) و چوخ ــ çox
(بسيار) و بـاخ ــ bax (نگاه كن). ولي در آخر كلمات چند هجائي نمي آيد و بنابراين
آنچه از اين نوع كلمات در لهجـــه ها و شيوه هاي مختلف زبان تكلم به صوت ’خ ــ x ’
ختم مي شود، در زبان نگارش هر گـاه صــائت قبل از آن ستبر باشد به صورت ’ ق’ و اگر
نازك باشد به شكل ’ ك’ نوشته مي شود. مانند: آلماخ ــ آلماق almax ــ almaq (خريدن)
، بيلماخ ــ بيلمك bilmək ــ bilmax (دانستن).
ـــ صوت ’ ك ’ در آخر كلمات چند هجائي وقتي با صوت صـــائت روبرو شود، تبـــــديل
به ’ي ’ مي گـــــردد. مانند: سوموك ــ سومويه sümük ــ sümüyə (استخوان ــ به
استخوان) و اينه ك ــ اينه يي inək ــ inəyi (گاو ــ گاو را).
نگاهي
به تبدّلات صوتي در كلمات زبان تركي
زبان پديده زنده ايست كــــه بر وفق گرايش طبيعي خود تحت تأ ثير شرايط تاريخــــي
تغيير و تحول مي يابد. كلمات رايج هر زبان، در دوران حيات كمابيش طولاني خود، ازنظر
صوتي دچار تغييرات و تبدلاتي مي گردند كه از آن به عنوان تبدلات صوتي آن زبان، مي
توان نام برد.
تبدلات صوتي مانند دگرگوني هاي ديگري كه در زبان صورت مي پذيرد، بيشتر و به مقياس
وسيعتر در زبان گفتار بروز مي كند و از آنجا به زبان نگارش نيز راه مي يابد. ما در
لهجه ها و شيوه هاي مختلف هر زبان، به موارد تغيير و تبديل و حذف و افزايش فزون از
شمار اصوات برمي خوريم. اساساً آنچه لهجه ها و شيوه هاي مختلف يك زبان را از يكديگر
متمايز مي كند و به آنها خصوصيت مي بخشد مبنا و ملاك سنجش و تطبيق آنها با يكديگر و
يا زبان ادبي مي گردد، در درجه اول، همين مسئله رخدادهاي صوتي است.
تبدلات صوتي كلمات را در هر زبان از دو نقطه نظــــر مي توان مورد بررسي و سنجش
قرار داد : از نقطه نظر تاريخي، از نقطه نظر تصويري.
منظور از بررسي و سنجش تبدلات اصوات از نقطه نظر تاريخي، بررسي دگرگوني هائي است
كــه طي مراحل تاريخي در اشكال صوتي زبان رخ مي دهد. مطالعه تبدات صوتي يك زبان از
نقطه نظـر تاريخي، بر مبناي مقايسه وتطبيق اسناد و آثاري انجام مي شود كه از ادوار
تاريخي از آن بـــر جاي مانده است و چون آثار بازمانده ازگذشته هرزبان معمولا كسوت
زبان ادبي را به خود دارد، بنابراين بررسي تبدلات صوتي زبان از نظر تاريخي، در
حقيقت بررسي دگــــرگوني هاي صوتي حاصله در زبان ادبي را دربرمي گيرد.
براي بررسي تبدلات صوتي زبان تركي از نقطه نظر تاريخي ــ خواه در ادواري كه اين
زبان بــــا زبانهاي خويشاوند سرنوشت مشترك داشته و خواه در ادواري كه بصورت مستقل
به تحول تاريخـي خود ادامه داده است ـــ مآخذ و آثار اب ارزشي از نوع الواح و سنگ
نوشته هاي تركي قديم، كـــه در آسياي مركزي به دست آمده و تاريخ كتابت آنها به
دوهزار سال تخمين مي شود، كتاب ’ ديوان لغات الترك ’ اثر بسيار معروف و مشروح محمود
كاشغــري كه از تأليف آن بالغ بر نه قرن سپري گشته است، ’ الادراك للسان الاتراك ’
تأليف ابوحـــيان اندلسي، لغت ابن مهنا، كتاب دده قورقود و از قـرن هشتم و نهم به
بعد، نوشته هاي شاعران و سخنوراني كه آثارخود را دراين زبان نوشته اند، در دست است
كه مطالعه و بررسي آنها خطوط و مشخصات كلي دگرگوني هاي صوتي كلمات زبان تركــي را
مشخص مي سازد.
و اما غرض از بررسي تبدلات صوتي يك زبان از نظر تصويري بررسي و تعيين مغايرتها
وتــفاوت هائي است كه مابين اشكال صوتي زبان ادبــي يك زبان مفروض با زبان هاي
خويشاوند از يك طرف و با لهجه ها و شيوه هاي مختلف تكلم خود آن زبان از طرف ديگر
وجود دارد.
بررسي و مقايسه ويژگيهاي صــوتي زبان امروزي با زبان هاي خويشاوند و همچنين سنجش
تبدلات صوتي رايج در لهجه ها و شيوه هاي تكــلم امروزي تركـي با زبان ادبي آن،
مستلزم فرصتي فراخ و كاري مستمر است و چون منظور اصلي ارائه نمونه ها و شواهدي از
تبدلات صوتي در زبان تركــي است، به نشان دادن مواردي از تبدلات صوتي رايج در يك
لهجه ــ لهجه تبريز ــ اكتــفا مي كنم.
پايان قسمت
پنجم
ادامه دارد... |
