مباني دستور زبان توركي آذربايجاني

انتخاب متون و نويسنده : نيسگيل nisgil@yahoo.com

منبع : مباني دستور زبان تركي آذري ، نوشته : م.ع.فرزانه ، چاپ :1358 ، انتشارات فرزانه

آشنايي با ويژگيها و خصوصيات زباني كه بدان تكلم مي كنيم براي همه ما لازم و ضروري است صحبت كردن در مورد زباني مانند زبان تركي با اين گستردگي الفاظ و معاني كاري است بس دشوار اما با اين حال تصميم داريم تا در چند نوبت  با زبان قاصرمان به بررسي زبان مادري مان بپردازيم اين بررسي را در دو مبحث كلي اصوات و كلمات انجام خواهيم داد باشد كه مقبول واقع شود.

مبحث اصوات

اصوات كلام كه براي بيان مقاصد و انديشه ها در كار است، از تلفيق كلمات بوجود مي آيد و كلمات از تركيب اصوات تشكيل مي شوند صوت يا آوا كه در عرف زبان شناسي از آن به عنوان فونم نام مي برند، به معني صوت بطور مطلق نبوده، بلكه به صدايي اطلاق مي شود كه با كيفيت و آهنگي خاص، به هنگام سخن گفتن، از جهاز صوتي انسان خارج مي شود.

 بنابراين، اصوات عناصر بسيطي هستند كه در حكم مصالح اوليه و ابزار اصلي كلام بوده و بي آنكه به خودي خود داراي معني ومفهومي باشند، ندرتا به تنهايي و عموما به صورت تركيب و تلفيق اشكالي به وجود مي آورند كه داراي معني يا وظيفه مشخص در كلام بوده و كلمه را خوانده مي شوند. 

 قدرت جهاز صوتي انسان در ايجاد اصوات محدود بوده و از اين لحاظ تعداد اصواتي كه در زبانهاي مختلف به كار مي رود محدود و مشخص و در قسمت عمده مشابه مي باشد. تعداد اصوات رايج در اكثريت بزرگ زبان هاي امروزه رقمي است مابين 25 الي 35 .

در واقع، آنچه كه زبان هاي ملل و اقوام مختلف را از هم متمايز مي كند، اختلاف در تعداد و انواع اصوات نبوده بلكه اختلاف در اشكال و معاني كلمات است. با وجود اين، هر زبان ممكن است آواهاي ويژه خود را نيز داشته باشد كه خاص همان زبان بوده و در زبان يا زبان هاي ديگر در كار نباشد. از اين لحاظ وقتي زبان كلمات و لغاتي را از يك زبان بيگانه مي پذيرد كه خود يك يا چند صوت را آن را فاقد است، ناگزير آوا يا آواهاي ناآشنا را به اصوات قريب المخرجي تبديل مي كند كه خود در اختيار دارد.

  اصوات ح،ص،ض،ط،ظ،ع،ق، كه مخصوص زبان عربي بوده و داراي مخرج آوايي خاصي هستند، در زبان فارسي نظير اصوات قريب المخرج ه،س،ز،ت،ء،غ، تلفظ مي شوند و همچنين اصوات پ،گ،چ،ژ، كه از اصوات ويژه فارسي بوده و در زبان عربي متداول نيستند، به آواهاي قريب المخرجي از نوع ب،ق،ج، مبدل مي شوند.              

حروف-الفبا

اصوات عناصر و ابزار اصلي زبان تكلم هستند. براي نماياندن آواها در زبان نگارش، علامات و اشاراتي به كار ميرود كه حروف خوانده مي شوند. حروف در واقع اشكال ثبت و ضبط زبان هستند. مجموعه حروف يك زبان را كه به ترتيب خاصي تنظيم ميشود، الفباي آن زبان مي خوانند. از همين مختصر، مي توان نتيجه گرفت كه در هر زبان اصوات جنبه طبيعي و ذاتي داشته ، ولي حروف جنبه اعتباري و قراردادي دارند. بعبارت ديگر، اصوات زبان را بصورت خلق الساعه نمي توان تغيير و تبديل نمود، و چنين امري در درجه اول مستلزم گرايش طبيعي و سير تاريخي كمابيش طولاني خود زبان و در درجه دوم آميزش و تاثيرمتقابل زبان با زبانهاي ديگر خواهد بود. ولي براي هر زبان ممكن است در ادوار مختلف الفباهايي با اشكال و اسلوب و گرافيك هاي مختلف بكار رود.

 الفباهايي كه امروزه مورد استفاده ملل و اقوام مختلف هستند و از آنها به غلط يا صحيح، عموما به عنوان الفباي ملي نام مي برند، غالبا اقتباسي و تقليدي است و اگر غير از اين مي بود، مي بايست اكثر ملل و اقوام حالا هم در كتابت از همان اشكال و حروف هيروگليف و ميخي و سانسكريت استفاده مي كردند.

اساسـا، تكيه بر روي جنبه ملي الفبا، و تلاش بر بزرگ جلـوه دادن ارزش تاريخي آن در حفظ سنن ملي و مدني و عـدم توجه به ناسازگاري و نـاهماهنگي آن با اصوات و قوانين طبيعي زبـان به منزله فراموش كردن و ناديده گرفتن نقش فرهنگي واجتماعـي الفـباست.

 بايد بر اين نكته توجه داشت كه همچنان كه اصوات ابزار زبان تكلم هستند،حروف و الفبا نيز قبل از هر چيز ، ابزار زبان نگارش محسوب ميگردند. بنابراين، بهترين و كاملترين الفبا بـراي زبان مفروض الفبايي خواهد بود كه در برابر هر صوت از زبان تكلم، علامت و گرافيك مشخص داشته و با ساختمان طبيعي زبان هماهنگ باشد، تا بتواند كلمات و عبــارات و جملات را آنچنانكه از دهان خارج مي شود، ضبط كند.

 البته، هيچ الفبــايي را نمي توان سراغ كرد كـه بتواند هنگام نگارش اصوات را به طور صددرصد منعكس كند. ولي اصالت نسبي الفبا در آن خواهد بود كه اين فاصله را در حداقل نگاه دارد. الفباهاي موجود در روي زمين ازنظر درجه نسبي نزديكي و هماهنگي با اصوات و موازين زبانها در يك سطح نيستند، بعضي از الفباها مثلا الفباي زبان ارمني وتا حدود زيادي الفباهاي زبان روسي و آلماني با اصوات اين زبانها هماهنگي نزديكي دارند. در بعضي ديگر، از جمله زبانهاي انگليسي و فرانسه شكل لفظي كلمات با شكل امــلايي آنها فرق كلي پيدا ميكند. در اين زبانها كلمات يك شكل نگارش و يك شكل تلفظ دارند. حروف در موارد زيادي صداي اصلي خود را از دست مي دهند و صداي ديگري را بيان مي كنند و يا اساسا به تلفظ در نمي آيند. براي درست نوشتن اين زبانها بايد شكل املايي خاص هر كلمه را جداگانه فرا گرفت.

مشكل عدم هم آهنگي اصوات با حروف در الفباي فارسي، از جهت ديگري خودنمايي ميكند و آن وجود حروفي است كه در زبان فارسي مخرج آوايي نداشته و بهمراه كلمات عربي وارد اين زبان گشته اند. البته اين حروف در زبان عربي هر يك مخرج آوايي ويژه خود را دارند و بنابراين، تكليف گوينده و شنونده و خواننده و نويسنده در گفتن و شنيدن وخواندن ونوشتن آنها روشن است. ولي اين حروف، همانطور كه در بالا اشاره شد، در زبان فارسي مخرج صوتي خود را از دست داده و با مخرج صوتي مشابهي كه در زبان فارسي دارد، ادا مي شوند و به اين ترتيب، اگر در زبانهايي از نوع انگليسي و فرانسه، يك حرف نماينده چند صدا مي باشد، در زبان فارسي، بعلت وجود اصوات دخيل،عكس اين حالت رخ ميدهد. يعني يك صدا معرف چند حرف مي گردد و تعيين و تشخيص موضع حروف مشابه در كلمات منوط براين است كه شخص اشتقاق و ريشه كلمات را بداند. به عبارت روشنتر، درست نوشتن زبــان فارسي مستلزم ايـن است كه شخص بر كليـات دستور زبان عــــربي نيز آگاهي داشته باشد.

 زبان تركي و الفباي موجود فارسي

الفباي موجود فارسي، كه رسم الخط آن به علاوه هشت فرزند ناتني از عربي گرفته شده است، براي نوشتن زبان تركي ناقص و نارسا است. اين الفبا، همان مشكلات و نارساييهايي  را كه از قبيل تشابه شكلي حروف، خارج بودن حركات از متن حروف، وجود حروف متحدالمخرج  و مختلف الشكل، دگرگوني شكل و آواي حروف در مواضع مختلف كلمه، تقسيم حروف به متصل و منفصل،نقطه دار و بي نقطه و غيرذلك در نگارش زبان فارسي دارد  و اينجا از كثرت وضوح نيازي به توضيح مجددآنها نيست؛ در نگارش زبان تركي نيز، همان اشكالات و نارسايي ها به علاوه مشكلات وموانع ديگري كه ناشي از خصوصيات و قواعد خاص اين زبان است، به ميان مي آورد.

پايان قسمت اول

ادامه دارد...

 نظرات ، انتقادات و نكات آموزشي خود را در اين بخش وارد نماييد.

نظرات شما !