|
اصوات صائت ، اصوات صامت
اصوات رايج در زبان تركي مانند
اصوات زبانهاي ديگر به دو دسته صدادار( صائت) و بي صدا (صامت) تقسيم مي شوند.
الف ــ اصوات صــــائت :
اصواتي هستند كه هنگام تلفظ آنها
جريان هوا بدون برخورد با هيچ مانعي از جهاز صوتي خارج مي شود. در حين اداي اين
اصوات، مجراي صوتي كاملا باز بوده و تنها ميزان باز و بسته بودن نسبي آن فرق مي
كند. در تلفظ اصـــوات صدادار، زبان و لبها حالات مختلفي به خود مي گيرند. زبان در
بيخ و وسط و نوك انحنا و بــــرآمدگي پيدا مي كند و لبها شكل افقي يا گرد به خود مي
گيرند. ولي هيچيك از اين تغييرات، مسير مجراي صوتي را مسدود نمي كند و جريان هوا
براحتي از آن خارج مي شود. از تغييراتي كه در وضع زبان و لبها و حفره دهان ايجاد
ميشود، انواع اصوات صدادار تعيين مي گــــــــــردند.
از مجموع اصـــوات زبان تركي، نه
حرف زير صدادار هستند :
a و
e
و ə و
i و ı
و o و
ö و u
و ü
به اين ترتيب زبان تركي، از نظـــر
تعداد حروف صائت از زبانهاي پر مايه بشمار مي رود.
ب ــ اصوات صــــامت :
پس از كسر نه صوت بالا از
مجمــــوع اصوات، بقيه يعني 23 صوت ديگر جزو اصوات بي صدا هستند. اصوات بي صدا
آواهايي هستند كه در تلفظ آنها جريان هوايي كه از جهاز صوتي خارج مي شود،در مسير
خود به مانع بر مي خورد. اين موانـــع به صورت تنگ شدن مجراي صوتي، برخورد و تماس
نوك زبان به قسمتهاي مختلف سقف دهان و يا بيخ دندانها، باز و بسته شدن لبها و از
اين قبيل رخ مي دهد و همين تغييـــرات انواع اصوات بي صدا را مشخـــص مي سازد.
***
در هر زبان، تعداد اصوات صامت بر
اصــــوات صائت فزوني دارد. ولي اصوات صائت از نظر از سهولت و عدم ممانعتي كه در
جريان تلفظ آنها وجــــود دارد، از جهات چندي متمايز هستند. مهمترين اين جهات تمايز
به قـــــــــــرار زير است :
اولاً ــ اصوات صائت ، در تلفيق
كلمات و واحدهاي كلام، نقش عناصر تركيب دهنده را ايفا مي كنند. يعني بدون دخالت و
پادرمياني آنها اصوات صامت رأساً توانايي تلفيق و امتزاج با يكديگر را ندارند. مثلا
در كلمه ’باريش ــ barış’ (
آشتي) اگر دخالت صائت هاي ı
و a
نباشد، صامت هاي موجود به صورت ’ب ـ رـ ش’ و در كلمه ’يوخسول ــ
yoxsul’ (بي چيز) هر گاه
o و u
نباشد، بقيه اصوات به شكل ’ي ـ خ ـ س ـ ل’ به تلفظ در مي آيند.
ثانياً ــ اصوات صائت مي توانند
رأساً و بطور مستقيم هجا تشكيل دهند. در صورتيكه اصوات صامت از اين مزيت بي نصيبند
و براي اينكه بتوانند هجا تشكيل دهند، حتماً بايد با صائــت تلفيق شوند.
ثالثاً ــ اصوات ثائت به لحاظ آزاد
بودن مجراي صوتي در تلفظ آنها، مي توانند به نحو دلخواه كشش پيدا كنند. بدين جهت،
اين دسته از اصـوات عـلاوه بر اينكه در زبانهاي مختلف درجات كشش متفاوت دارند، در
هر يك از زبانها نيزممكن است هر صائت، هم شكل كوتاه و هم شكل كشيده داشته باشد. در
حاليكه صامت ها از اين جنبه نيز عاري هستند.
الف
_ گروه بندي اصوات
در زبان تركي،هر يك از دو دسته
اصوات صائت و صامت، بر حسب ميزان شركت اعضاي مختلف جهاز صوتي در تلفظ آنها، چند نوع
گروه بندي دارند. مسئله گروه بندي اصــــوات بر مبناي تغييرات مخرج آوايي درهرزبان
ممكن است پيش آيد. ولي اين مسئله در گرامر زبانهاي تركي و منجمله زبان تركي
آذري،حائز
اهميت خاص است.
اصوات صائت و صامت در زبان تركي به
شكل زير گروه بنـــــدي مي شوند :
الف ــ گروه بندي اصوات صائت
صائت ها از نظر تغييرات حاصله در
حالت و وضعيت جهاز صــــــوتي به شكل زير گروه بنـــــدي مي شوند :
1 ــ صائت هاي ستبر، صائت هاي نازك
هنگام تلفظ صائت ها، زبان در قسمت
پسين يا پيشين به طرف كام انحنا پيدا مي كند. بر حسب اينكه اين انحـــنا در قسمت
پسين يا پيشين صورت گيرد، صائت ها به دو دسته ستبر و نازك و يا پسين و پيشين تقسيم
مي شوند. از اصوات نه گانه صائت، چهار صوت u
و o و ı
و a
صائت هاي ستبر يا پسين و پنج صوت ü
و ö و
i و
ə
و e صائت هاي
نازك يا پيشين هستند.
2 ــ صائت هاي باز، صائت هاي بسته
از نقطه نظر ميزان باز و بسته بودن
حفره دهان در موقع تلفظ، اصوات صائت به دو دسته تقسيم مي شوند : صائت هائي كــه
هنگام اداي آنها دهان با فـــراخي بيشتري گشوده مي شود، مصوتهاي بــاز و صائت هائي
كه در اداي آنها گشادگي دهان كمتر باشد، مصـــوت هاي بستــه ناميده مي شوند. در اين
تقسيم بندي صائت هاي ö و
o و ə و e
و a جزو صائت
هاي باز و صائت هاي ü
و u و
ı و i
جزو صائت هاي بستـــــــه محســــوب مي شوند.
3 ــ صائت هاي راست، صائت هاي
منحني
صائت ها از نقطه نظر حالتي كــه
لبها به هنگام تلفظ به خود مي گيرند، به دو دسته راست و منحني تقسيم مي شوند. صائت
هائي كه در تلفظ آنها لبها بصورت موازي بازمي شوند، صائت هاي راست و صائت هائي كه
در تلفظ آنها لبها به حالت گرد درمي آيند، صائت هاي منحني خوانده مي شوند. ازاين
نقطه نظر صائت هاي ı و
i و
ə
و e و
a جزو مصوتهاي راست و صائت هاي ü
و u و
ö و o
جزو گروه منحني منظور مي شوند.
ب ــ گروه بندي صامت ها
صامت ها از نقطه نظر طنين صوتي،
مخرج آوائي و درجه تماس اعضاي جهاز صوتي به شكل زير گروه بندي مي شوند:
1 ــ صامت هاي طنين دار، صامت هاي
گنگ
ـــ اصوات طنين دار عبارتند از :
( ج ــ
c) و ( د ــ d)
و ( گ ــ g) و ( غ ــ
ğ) و ( ژ ــ j
) و ( م ــ m) و ( ن ــ
n) و ( ق ــ q)
و ( ر ــ r) و ( و ــ
v) و ( ي ــ y)
و ( ز ــ z) .
ـــ اصوات گنگ عبارتند از :
(چ ــ
ç) و ( ف ــ f)
و (هـ ــ h) و (ت ــ
t) و (پ ــ p)
و (س ــ s) و ( ش ــ
ş ) و (خ ــ x)
و ( ك ــ k) .
ـــ درميان عده اي از اصوات اين دو
گروه تقارن آوائي وجود دارد. صامت هاي متقارن عبارتند از:
(b
ــ p) و
(c ــ
ç) و
(d ــ
t) و (
g ــ k) و
( ğ
ــ x)
و (
z ــ j)
و (
s ــ ş
) و
(v ــ
f )
.
در زبان تركي مـــورد مصرف اصوات
طنين دار بيش از اصوات گنگ است.
2 ــ اصوات صامت از نظر كيفيت حدوث
به طريق زير تقسيم بندي مي شوند :
ـــ
صامت هاي حلقي، كه تنها حرف ( ح ــ
h ) است.
ـــ صامت هاي پسين كامي كه از التقاءِ
قسمت پسين زبان به قسمت پسين كام توليد مي شوند و عبارتند از :
(خ ــ
x)
و(
ق ــ q)
و(غ
ــ ğ ) .
ـــ صامت هاي ميان كامي كه از التقـــاءِ
قسمت وسطي زبان به وسط سقف دهان توليد مي شوند و عبارتند از :
(ي
ــ y ) و( ك ــ
k) و( گ ــ g
) .
ـــ صامت هاي پيشين كامي كه از التقاءِ
نوك زبان به قسمت قدامي كام و يا بيخ دندانهاي فوقاني توليد مي شوند. عبارتند از :
(ج ــ
c)،(چ ــ ç)،(د
ــ d)،(ژ ــ
j )،(ل ــ l)،(ن
ــ n)،(ر ــ
r)،(س ــ s)،(ش
ــ ş)،(ت ــ
t)
ـــ صامت هاي لب و دندان كه
از برخورد لب زيرين با دندان هاي قدامي بالا توليد مي شوند عبارتند از : ( و
ــ v) و (ف ــ
f) .
ـــ صامت هاي جفت لبــــــي
كه از فـــــشار دو لـــب بر روي يكديگر توليد مي شوند عبارتـــند از : (پ ــ
p) و (م ــ
m) و (ب ــ b)
.
3 ــ اصوات صامت
از نظر نحــوه بسته شدن مجراي صــــوتي در حين تكلم به گروههاي زير تقسيم
بندي مي شوند :
ـــ صامت هاي انفجاري :
(ت ــ t)،(پ
ــ p)،(ق ــ
q)،(ك ــ k)،(گ
ــ g)،(د ــ
d)،(چ ــ ç)،(ج
ــ c)،(ب ــ
b).
ـــ صامت هاي اصطكاكي :
(ز ــ z)،(خ ــ
x)،(و ــ v)،(ش
ــ ş)،(س ــ
s)،(ژ ــ j)،(هـ
ــ h)،(غ ــ
ğ)،(ف ــ f).
ـــ صامت هاي شبه صائت :
(ي ــ y)،(ر
ــ r)،(ن ــ
n)،(م ــ m)،(ل
ــ l).
اصوات دسته آخر را بدان جهت شبـــه
صائت مي گويند كه آهنگ صوتي آنها به اصــــــوات صائت نزديكتر است . در ميان اينها
صداي ’ ي ــ y ’
بيشتر از سايرين به صائت ها شباهت
دارد.
پايان قسمت
سوم
ادامه دارد... |
